Dzieci - żołnierze jako zjawisko nowych wojen.

12 lut 2024

Oliwia Górczyńska

AFP

Zdjęcie/źródło: AFP


WSPÓŁCZESNY CHARAKTER KONFLIKTÓW ZBROJNYCH

Tradycyjne, stare wojny, to wojny toczące się pomiędzy państwami z użyciem ich sił zbrojnych. Mają wyraźny początek i koniec – kończą się zwycięstwem jednej, a porażką drugiej ze stron. Po 1945 r. (po II Wojnie Światowej) można mówić jednak o pojawieniu się tak zwanych „nowych wojen”. Biorą w nich udział zarówno podmioty państwowe, jak i pozapaństwowe. Częstą przyczyną ich występowania są czynniki ekonomiczne, religijne czy etniczne. Ataki skierowane są przeciwko ludności cywilnej, a ich zakończenie jest stosunkowo trudne, ze względu na zamrażanie i ponowne odmrażanie walk zbrojnych. W walkach wykorzystuje się głównie broń lekką (karabiny maszynowe). Wśród uczestników owych konfliktów pojawiają się dzieci, które określa się mianem
dzieci – żołnierzy.

DZIECKO – ŻOŁNIERZ

Dzieckiem żołnierzem jest osoba poniżej 18 roku życia, będąca członkiem regularnych bądź nieregularnych sił zbrojnych i wykonująca w ich obrębie określone funkcje. Może być to bezpośredni udział w walkach zbrojnych na rzecz konkretnej grupy, jak i zaangażowanie pośrednie, poprzez pełnienie funkcji tragarza, szpiega czy posłańca (Cape Town Principles). Dzieckiem żołnierzem są zarówno chłopcy, jak i dziewczęta, które często wykorzystywane są do świadczenia usług seksualnych. Zjawisko dzieci – żołnierzy można spotkać głównie w konfliktach afrykańskich, takich jak konflikt w Sierra Leone (konflikt istotny, gdyż zapoczątkował międzynarodową debatę na temat uczestnictwa dzieci w konfliktach zbrojnych), czy Demokratycznej Republice Konga. Innymi przykładami wojen, gdzie dzieci uczestniczyły/uczestniczą w działaniach zbrojnych są: konflikt w Mjanmie, Afganistanie, Syrii, Iraku, Somali, czy Jemenie.


GRUPY DZIECI PODATNE NA REKRUTACJĘ

Na wstępie warto zaznaczyć, że dzieci mogą wstąpić do armii dobrowolnie (oferta lepszych warunków życia, zarobek), jak i stać się ofiarą przymusowej rekrutacji przez podmioty państwowe oraz pozapaństwowe. Przechodząc do charakterystyki grup dzieci szczególnie narażonych na rekrutację do armii, wg J. Czyżniewskiego (Dzieci żołnierze we współczesnych konfliktach zbrojnych) wymienić tu można: dzieci osierocone (bezdomność, jako aspekt sprzyjający rekrutacji), dzieci ulicy (niekoniecznie są to dzieci osierocone, często doświadczając przemocy w rodzinie wybierają życie na ulicy), dzieci bez imienia/tożsamości (brak rejestrowania urodzeń wśród niemowląt zwłaszcza w krajach Afryki Subsaharyjskiej sprawia, że dzieci nie mając prawnej tożsamości, imienia i nazwiska, pozbawiane są podstawowych praw, jakie daje im Konwencja o prawach dziecka), dzieci pracujące (wysoki poziom partycypacji ekonomicznej dzieci w obszarach biednych, gdzie zmuszane są do wykonywania podstawowych prac rolnych sprawia, że po dostaniu się do armii/grupy zbrojnej dzieci łatwiej jest wykorzystywać do przykładowo dostarczania broni rebeliantom), dzieci przesiedlone (obozy uchodźcze, w których przebywają dzieci, stają się łatwym punktem „łapanek” rebeliantów, ze względu na ich niewystarczającą ochronę).

Powszechną praktyką stosowaną wobec wymienionych grup dzieci jest uzależnianie ich od narkotyków i alkoholu, by doprowadzić do powstania relacji przywiązania pomiędzy nimi a rekruterami. Dzieci uzależnione skłonne są do dokonywania okrutnych czynów, byleby otrzymać konkretne wynagrodzenie. Sprawia to, że przyszły proces reintegracji i powrotu dzieci do społeczeństwa wydaje się być jeszcze trudniejszy.

DZIECI – ŻOŁNIERZE I TRAUMY POWOJENNE

Konsekwencje udziału dzieci w konfliktach zbrojnych są niezmiernie duże. Bezpośrednie zaangażowanie w walki zbrojne negatywnie wpływa na ich psychikę, doprowadzając do pojawienia się zespołu stresu pourazowego, określanego mianem PTSD (ang. Post Traumatic Stress Disorder). Zaburzenie to pojawia się w wyniku przeżycia traumatycznych wydarzeń zarówno na polu walki, jak i podczas życia w oddziałach zbrojnych. Dzieci dotknięte niechcianymi wspomnieniami (ang. flashbacks), nie są w stanie nad nimi  zapanować. Nieustannie towarzyszą im obrazy morderstw, okaleczeń, które wyłaniają się najczęściej podczas snu. Dzieci stają się nieufne, zamknięte w sobie, odczuwają ciągły strach, a niekiedy pojawiają się u nich myśli samobójcze. Co ciekawe, dużym wyzwaniem w przywracaniu dzieci do funkcjonowania w społeczeństwie, jest pozostająca w nich agresja i język przemocy. Rodziny z obawy przed nieobliczalnością takich dzieci (agresywnymi odruchami), nie chcą ich przyjmować z powrotem do swoich domów. Te liczne przypadki pokazują nam, jak duże piętno odciska się na ofiarach konfliktów i jak istotne jest działanie mające na celu umożliwienie im powrotu do normalnego funkcjonowania. 

OCHRONA DZIECI PRZED UCZESTNICTWEM W DZIAŁANIACH ZBROJNYCH

Dzieci mogą być wykorzystywane do udziału w działaniach zbrojnych w konfliktach międzynarodowych (MKZ), jak i w konfliktach niemiędzynarodowych (NKZ). Normy międzynarodowego prawa humanitarnego, prawa praw człowieka i prawa karnego odnoszą się bezpośrednio do aspektu wykorzystywania dzieci, jako żołnierzy. Zakaz rekrutacji dzieci do armii pojawia się także w prawie zwyczajowym, które stosuje się zarówno do MKZ, jak i NKZ.

Do aktów prawnych regulujących udział dzieci – żołnierzy w konfliktach zbrojnych zalicza się:

  • 4 konwencje genewskie z 1949 r. ( szczególnie Konwencję o ochronie osób cywilnych podczas wojny). Dodatkowo, jeżeli mówimy o konfliktach o charakterze niemiędzynarodowym – art. 3 wspólny dla konwencji genewskich , który stanowi ramę prawną chroniącą dzieci.

  • 2 protokoły dodatkowe do konwencji genewskich z 1949 r.: I PD z 1977 r. (odnoszący się do międzynarodowych konfliktów zbrojnych – art. 77 i zakaz rekrutacji dzieci do armii poniżej 15 roku życia). 🡪 Ten zapis jest jednak nieprecyzyjny. Nie odnosi się do osób, które ukończyły 15 rok życia i które w świetle definicji dziecka, pozostają dzieckiem do momentu ukończenia 18 lat. II PD z 1977 r. (odnoszący się do niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych – art. 4 i zakaz rekrutacji dzieci do armii poniżej 15 roku życia). 🡪 Analogicznie problem co w powyższym rozważaniu, na temat braku ochrony dzieci powyżej 15 roku życia. 

  • Konwencja praw dziecka z 1989 r. – art. 38 i zakaz rekrutacji osób, które nie ukończyły 15 roku życia.

  • Afrykańska Karta Praw i Dobrobytu Dziecka z 1990 r. – art. 7 i zakaz rekrutacji żadnego dziecka do armii. 🡪 Nie jest tu podana minimalna granica wieku dziecka, stąd można przyjąć, że chodzi o osoby do 18 roku życia. 

  • Konwencja Nr 182 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci z 1999 r. – art. 1 i 3, które mówią o zakazie i eliminowaniu najgorszych form pracy dzieci, w tym przymusowej rekrutacji do udziału w konflikcie zbrojnym.

  •  Protokół fakultatywny do konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne z 2000 r. – art. 2 i 4 o zakazie rekrutacji do sił zbrojnych osób, które nie ukończyły 18 roku życia.

  • Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego z 2010 r. – art. 8, który określa rekrutację dzieci poniżej 15 roku życia zbrodnią wojenną i nakazuje ściganie takich działań.

Oprócz norm prawnych chroniących dzieci przed uczestnictwem w działaniach zbrojnych, duże znaczenie ma funkcjonowanie instytucji międzynarodowych, takich jak MKCK, ONZ (UNHCR, UNICEF) oraz organizacji pozarządowych - Coalition to Stop the Use of Child Soldiers, Save the Children, Human Rights Watch, Amnesty International, Watchlist on Children and Armed Conflict, zajmujących się nagłaśnianiem tego problemu. Każdy z wymienionych organów działa na rzecz ochrony dzieci przed rekrutacją do armii, promowania ich podstawowych praw oraz ukazuje kroki podjęte w celu zwalczania owych nielegalnych działań.

Powyższe rozważania ukazują powagę zjawiska, jakim jest wykorzystywanie dzieci, jako żołnierzy w konfliktach zbrojnych. Dzieci stanowiące grupę szczególnie chronioną, powinny mieć zapewnioną podstawową ochronę, wynikającą z określonych norm prawnych. Niestety problem ten jest obecny we współczesnych konfliktach zbrojnych. Według Raportu Sekretarza Generalnego ONZ w 2022 r. ponad 12 460 dzieci związanych z grupami zbrojnymi otrzymało wsparcie i pomoc w zakresie reintegracji. Jest to oczywiście liczba dzieci, którym udało się pomóc, zaś liczba wszystkich dzieci zaangażowanych w działania zbrojne jest dużo większa. 

Problem dzieci żołnierzy jest niewątpliwe istotny ze względu na swoją powszechność. W odpowiedzi na jego występowanie, społeczność międzynarodowa zdecydowała o ustanowieniu Międzynarodowego Dnia Dziecka Żołnierza (Red Hand Day/International Day against the Use of Child Soldiers), który obchodzony jest na całym świecie 12 lutego. 

ŹRÓDŁA:

ŹRÓDŁA:

1.Czyżewski J., Dzieci żołnierze we współczesnych konfliktach zbrojnych, Europejskie Centrum Edukacyjne, 2009.

2.Kaldor M., Old Wars, Cold Wars and the War on Terror, International Politics, 2005.

3. United Nations, General Assembly Security Council, Children and armed conflict, A/76/871-S/2022/293 (2022).

4..https://www.unicef.org/protection/children-recruited-by-armed-forces

5.https://openasia.org/en/wp-content/uploads/2013/06/Cape-Town-Principles.pdf

6. Akty prawa międzynarodowego:

- Konwencje o ochronie ofiar wojny z dnia 12 sierpnia 1949 roku., Dz. U. z 1956 roku, Nr 38, poz. 171.

- Protokoły dodatkowe do Konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I) oraz dotyczący ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół II) z dnia 8 czerwca 1977 r., Dz. U. z 1992 roku, Nr 41, poz. 175.

- Konwencja o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1989 roku, Dz. U. z 1991 roku, Nr 120, poz. 526.

- Afrykańska Karta Praw i Dobra Dziecka z dnia 11 lipca 1990 roku.

- Konwencja nr 182 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci z dnia 17 czerwca 1999 roku, Dz. U. z 2004 roku, Nr 139, poz. 1474.

-Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne z dnia 25 maja 2000 roku, Dz. U. z 2007 roku, Nr 91, poz. 608.

-  Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego z dnia 17 lipca 1998 roku, Dz. U. z 2003 roku, Nr 78, poz. 708.



WYKAZ SKRÓTÓW:

MKZ – Międzynarodowy Konflikt Zbrojny 

NKZ – Niemiędzynarodowy Konflikt Zbrojny 

MKCK – Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych

UNHCR – Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców

UNICEF – Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci