ELEANOR ROOSEVELT

15 sty 2024

Marzena Czerkawska

Eleanor Roosevelt and the United Nations Universal Declaration of Human Rights, November 1949 © Wikimedia Commons

Wolność stawia przed każdym człowiekiem ogromne wymagania. Z wolnością wiąże się odpowiedzialność. Dla osoby, która nie chce dorosnąć, która nie chce dźwigać własnego ciężaru, jest to przerażająca perspektywa.

- Eleanor Roosevelt, American Delegate to the United Nations

ELEANOR ROOSEVELT

(ur. 11 października 1884 r. w Nowym Jorku, zm. 7 listopada 1962 r.).
Żona 32. prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki Franklina Delano Roosevelta.

Eleanor Roosevelt była amerykańską aktywistką, publicystką, dyplomatką oraz działaczką młodzieżową i związkową, działającą na rzecz praw człowieka. Wobec tego trudno pisać o niej jedynie w kategoriach pierwszej damy Stanów Zjednoczonych, gdyż była kobietą wyróżniającą się niezwykle wszechstronną aktywnością. Eleanor nie tylko wspomagała swojego męża w działalności politycznej (przez niektórych nazywana była nieformalnym prezydentem), ale również walczyła o prawa człowieka, w szczególności o prawa kobiet, oraz aktywnie kreowała politykę międzynarodową — m.in. będąc delegatem do Zgromadzenia Ogólnego ONZ i jednocześnie jednym z autorów Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. W ramach swojej aktywności społecznej, wraz z Marion Dickerman i Nancy Cook, założyła wiele szkół dla dziewcząt, fabryk rzemiosła i mebli. Swoją szeroką działalnością przyczyniła się do przełamania barier i zwiększenia znaczenia kobiet w życiu publicznym. Swoje działania Eleanor uzasadniała słowami: W świetle historii mądrzej jest mieć nadzieję niż się bać, raczej próbować, niż nie próbować.

ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

Eleanor Roosevelt od 1945 r. była członkiem delegacji Stanów Zjednoczonych ONZ, gdzie jesienią 1946 r. została wybrana przewodniczącą Komisji Praw Człowieka. To właśnie w wyniku działalności Eleanor w gremium okrzyknięto ją "pierwszą damą świata" (niektóre źródła przypisują autorstwo tego określenia samemu Harry'emu Trumanowi).

Impulsem do działania dla Eleanor Roosevelt były poczucie odpowiedzialności za sprawowany mandat oraz chęć wpływu na losy świata. Dlatego, w momencie objęcia przewodnictwa w Komisji Praw Człowieka, Eleanor zdecydowała się na zdefiniowanie roli oraz znaczenia tego organu, jak i całej Organizacji Narodów Zjednoczonych, w zakresie ochrony praw człowieka. Wyrazem powyższego stał się niebagatelny wpływ, jaki Eleanor odegrała przy opracowywaniu przyjętej w 1948 r. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

W dążeniu do kształtowania losów świata Eleanor Roosevelt w pełni zaangażowała się w powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jej aktywność nie ograniczała się do krajowych spraw – było to wyjątkowe zaangażowanie, które niejednokrotnie przekraczało granice narodowe. Nie tylko akceptując nominację do ONZ, ale również podejmując się roli rzecznika pro bono dla "American Association of the United Nations" oraz pełniąc funkcję członka Komisji ds. Statusu Kobiet przy Kongresie, Eleanor Roosevelt spędziła mnóstwo czasu poza granicami USA. Łącznie okrążyła kulę ziemską… kilka razy. Odwiedziła m.in. Jordanię, Kambodżę, Związek Radziecki, Indie, Chile, Nepal, Jugosławię, Turcję, Maroko, Indonezję, Syrię, Izrael, Iran, Japonię (w tym Hiroszimę) oraz kraje skandynawskie.

Eleanor Roosevelt nie tylko posiadała ogromną wiedzę i determinację, ale również nieustannie wierzyła w możliwość stworzenia lepszego świata dla wszystkich ludzi. Reprezentowała Stany Zjednoczone, a równocześnie dążyła do poprawy warunków życia ogółu ludności, skupiając się szczególnie na prawach dzieci, kobiet i mniejszości.

WOJNY I DZIAŁANIA NA RZECZ POKOJU

Na idee Roosevelt, dotyczące praw człowieka i potrzeby działania na rzecz pokoju na świecie, miały wpływ jej doświadczenia z obu wojen światowych. Nie była tylko obserwatorką tych tragicznych wydarzeń. Osobiście brała udział w I wojnie światowej, między innymi serwując żywność na froncie. Doświadczenie to dostarczyło jej bezpośredniego wglądu w makabryczność wojny, ukazując okrucieństwo, jakie przynosi ludności.

W swojej działalności społecznej Eleanor nie stroniła od spotkań z obywatelami, zapoznając się z trudami ich codziennego życia. Aktywnie odwiedzała bazy amerykańskich żołnierzy, rozmawiała z górnikami i po prostu z ludźmi, reprezentującymi cały przekrój społeczeństwa. Jej spontaniczność i zwyczaj pojawiania się bez zapowiedzi uwydatniły jej autentyczność w zaangażowanie w losy zwykłych obywateli.

Spotkanie z Żydami, którzy przeżyli Holokaust, było dla niej głębokim przeżyciem, co pobudziło ją do refleksji nad ludzkim sumieniem. Jej pytanie: Kiedy nasze sumienia staną się na tyle wrażliwe, że będziemy raczej zapobiegać ludzkim nieszczęściom, niż je mścić? - ukazuje jej głęboką, humanitarną filozofię, apelując do naszej zdolności do współczucia i człowieczeństwa zamiast reakcji opartej na zemście. Eleanor Roosevelt pozostaje wzorem dla tych, którzy dążą do lepszego, bardziej sprawiedliwego świata, opartego na zrozumieniu i poszanowaniu praw każdej istoty ludzkiej.

W obliczu okrucieństw II wojny światowej Eleanor Roosevelt zdawała sobie sprawę z pilnej potrzeby wsparcia dla uchodźców oraz potwierdzenia ich praw do schronienia, opieki medycznej i edukacji. Wobec powyższego nalegała na stworzenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, która zabezpieczyłaby prawa najsłabszych i najbardziej narażonych na dyskryminację jednostek. Istotna rola, jaką odegrała w tworzeniu Deklaracji, była konsekwencją głębokiego zrozumienia faktu, że budowa trwałego pokoju i sprawiedliwości społecznej wymaga zagwarantowania podstawowych praw i godności każdej osoby ludzkiej.

Zaraz po zakończeniu II wojny światowej rozpoczęto prace nad powstaniem nowej organizacji chroniącej praw człowieka, która miała zastąpić dawną Ligę Narodów. Harry Truman zadecydował, że w pięcioosobowej delegacji Stanów Zjednoczonych w sprawie utworzenia tej instytucji będzie Eleanor Roosevelt. Była pierwsza dama przyjęła jego nominację i szybko zaangażowała się w powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jej wkład, wyrażony w nieustającej determinacji w walce o prawa społeczne, sprawił, że stała się kluczową postacią w procesie powstawania ONZ.

Eleanor Roosevelt, już jako przewodnicząca Komisji Praw Człowieka, była niezłomną siłą napędową za kulisami tworzenia historycznego dokumentu — Karty Wolności z 1948 roku. To właśnie dzięki jej determinacji, wizji oraz zaangażowaniu, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (przyjęta 10 grudnia 1948 r.) stała się rzeczywistością i pozostanie nieśmiertelnym dziedzictwem jej pracy.

DEKLARACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH (1942 r.)

Jako pragmatyczna liderka, E. Roosevelt miała spostrzeżenie, by podzielić projekt Karty Praw na trzy części, nad którymi można było pracować oddzielnie. Koncepcja ta okazała się prorocza w momencie narastających napięć politycznych, pozwalając na kontynuowanie prac nad Powszechną Deklaracją Praw Człowieka, nawet gdy porozumienie w innych obszarach było trudne do osiągnięcia.

Stworzenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka nie było łatwym zadaniem, biorąc pod uwagę fakt, że narody takie jak USA i Związek Radziecki nie mogły dojść do porozumienia w kwestii definicji i rozumienia istoty praw człowieka. W trakcie procesu powstawania Deklaracji Eleanor Roosevelt była zmuszona do negocjacji z różnymi stronami, których interesy często pozostawały sprzeczne. Wymagało to niezwykłej zdolności do budowania mostów tam, gdzie pozornie nie było to możliwe. Pomimo przeciwności Eleanor zdołała pozyskać przychylność ludzi nieradzących jej sympatią, do których można zaliczyć m.in. republikanina John’a Foster’a Dullesa. Delegat USA przy ONZ protestował przeciwko nominacji Pierwszej Damy demokratów. Roosevelt zaapelował do swojego katolickiego elektoratu, aby uzyskał poparcie dla uwzględnienia w deklaracji praw gospodarczych i społecznych – które wielu amerykańskich konserwatystów lekceważyło jako „komunistyczne”. Zadziałało.

Prywatnie Eleanor Roosevelt była świadoma trudności związanych z uzyskaniem powszechnego poparcia dla Deklaracji. Jej intensywne wysiłki na rzecz negocjacji odzwierciedlały jej wewnętrzne przekonanie, że ochrona praw człowieka jest kluczowym aspektem budowy lepszego świata. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych został uchwalony 16 grudnia 1966 roku i choć Eleanor nie dożyła tego momentu, jej praca miała bezapelacyjne znaczenie, a Powszechna Deklaracja Praw Człowieka stała się fundamentem globalnych wysiłków na rzecz ochrony praw jednostkowych. Jej zaangażowanie jest niezapomnianym dziedzictwem, które nadal inspiruje, przypominając o niezbędności szacunku dla praw i godności każdego człowieka.

Pomimo tego, że Deklaracja nie była wiążącym i możliwym do wyegzekwowania traktatem, w wielu krajach służyła za wzór dla prawodawstwa. Po jej przyjęciu E. Roosevelt w dalszym ciągu promowała Deklarację i znaczenie praw człowieka.

Zgodnie ze słowami Cook’a: Była bardzo dumna z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Myślała, że szybko po jej przyjęciu zostaną wprowadzone wiążące porozumienia. (...). Jednak zmarła w 1962 r., w momencie, gdy dokumenty nie były jeszcze gotowe, a Stany Zjednoczone nie podpisały paktu dotyczącego praw obywatelskich i politycznych. Stało się to dopiero, gdy George Herbert Walker Bush ratyfikował dokument.

Prawa wymienione w Deklaracji budziły kontrowersje wśród krajów członkowskich ONZ i poniekąd, uprzedzenia do niektórych praw pozostały, wśród niektórych społeczności i grup, do dziś. Deklaracja głosiła między innymi, że: Każdy ma prawo do stopy życia zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to: wyżywienie, odzież, mieszkalnictwo i opiekę medyczną oraz niezbędne usługi socjalne. Była Pierwsza Dama usilnie zabiegała o to, aby Deklaracja była kompleksowa, uznając osiągnięcie powyższego, za swoje kluczowe zadanie w ONZ.

Ostatecznie ONZ przyjęła dokument jeszcze w tym samym roku. Obecnie ten dzień obchodzony jest jako Dzień Praw Człowieka.

CIEKAWOSTKI Z ŻYCIA ELEANOR ROOSEVELT

W 1933 roku Eleanor zorganizowała swoją pierwszą własną konferencję prasową. To wydarzenie było przełomowe, ponieważ jako pierwsza First Lady w historii zdecydowała się na taką formę komunikacji z mediami. Na jej konferencje prasowe zapraszane były dziennikarki. To przełomowe działanie wpłynęło na większe zatrudnienie kobiet w redakcjach, a także umocniło ich rolę w świecie dziennikarstwa. Stała się pionierką w dziedzinie otwartej komunikacji między administracją prezydencką a prasą. W wielu amerykańskich gazetach publikowano jej artykuły, w których potrafiła pisać zarazem o polityce międzynarodowej, jak i pomagać matkom w sprawach rodzicielskich. W pewnym momencie jej felietony drukowało kilkadziesiąt pism — stała się tym samym najpoczytniejszą publicystką w kraju.

Była osobą niezwykle odważną i heroiczną. Kiedy jej mąż Franklin D. Roosevelt zachorował i został sparaliżowany, Eleanor zaangażowała się w jego polityczną działalność, m.in. prowadząc za niego kampanię wyborczą. Bez skrupułów wyrażała swoje zdanie, co sprawiło, że była postrzegana jako nieformalny doradca prezydenta. Sprawiło to, że w powszechnej opinii była nazywana m.in. "członkiem rządu w spódnicy" czy "nieformalnym prezydentem".

PODSUMOWANIE

Eleanor Roosevelt była nie tylko First Lady, ale także niezależną i wpływową kobietą, której działania miały dalekosiężny wpływ na historię Stanów Zjednoczonych i światową scenę polityczną. Jej determinacja, otwartość na media oraz zdolności publicystyczne i polityczne sprawiły, że pozostanie niezapomnianą postacią.

W przyszłości musi nastąpić rozszerzenie praw człowieka na całym świecie – powiedziała Eleanor Roosevelt zgromadzonym we wrześniu 1948 r. na paryskiej Sorbonie. Ludzie, którzy dostrzegli wolność, nigdy nie będą zadowoleni, dopóki nie zapewnią jej sobie… Ludzie, którym w dalszym ciągu odmawia się szacunku, do którego mają prawo jako istoty ludzkie, nie zgodzą się na zawsze na taką odmowę.

W 1968 roku została pośmiertnie uhonorowana Nagrodą Praw Człowieka ONZ.

Bibliografia: