Płciowy apartheid - obecna sytuacja kobiet w Afganistanie

Od czasu przejęcia władzy w Afganistanie przez talibów w sierpniu 2021 roku kobiety są stopniowo i systematycznie eliminowane z życia publicznego. Odbierane im są fundamentalne prawa człowieka a próby oporu spotykają się z przemocą i coraz liczniejszymi restrykcjami. 

W ciągu ostatnich trzech lat talibowie niemal całkowicie wykluczyli kobiety z przestrzeni społecznej - ze szkół, uniwersytetów, większości miejsc pracy, szpitali czy nawet parków. Dodatkowo Afganki mają obowiązek zakrywania całego ciała, w tym także twarzy, a ich głos nie może być słyszany w miejscach publicznych, co skutecznie odbiera im prawo do wyrażania siebie i wolności słowa.

Obecna sytuacja w Afganistanie klasyfikowana jest jako płciowy apartheid. Kobiety doświadczają wszechobecnej dyskryminacji i segregacji ze względu na płeć, a ich podstawowe prawa są jawnie łamane. Jest to dramat Afganek, które jeszcze niespełna cztery lata temu mogły kształcić się, rozwijać kariery i cieszyć się wolnością oraz godnością.

Brak dostępu do edukacji średniej i wyższej jest niewątpliwie jednym z najpoważniejszych ciosów wymierzonych afgańskim kobietom i dziewczętom, które tracą możliwość nauki po ukończeniu szóstej klasy szkoły podstawowej. Jak zauważa Audrey Azoulay, dyrektor generalna UNESCO, “Afganistan to jedyny kraj na świecie, który uniemożliwia dziewczętom powyżej 12. roku życia oraz kobietom dostęp do edukacji. To sytuacja, która powinna niepokoić cały świat”. Przez długi czas jedyną dostępną ścieżką kształcenia pozostawały instytuty medyczne, lecz od grudnia 2024 roku nawet one zostały dla kobiet zamknięte. W wielu konserwatywnych regionach Afganistanu kobiety nie mogą korzystać z pomocy mężczyzn-lekarzy i mogą być leczone wyłącznie przez inne kobiety. Brak wykształconych specjalistek oznacza, że wiele pacjentek zostanie całkowicie pozbawionych dostępu do opieki medycznej, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla ich życia.

Dekrety talibów ograniczające dostęp do edukacji mogą mieć katastrofalne konsekwencje dla całego nowego pokolenia: m.in. wzrost analfabetyzmu, nasilenie pracy dzieci w trudnych warunkach, a przede wszystkim przedwczesne małżeństwa. Dla wielu młodych dziewczyn okaże się to jedynym sposobem na przetrwanie w skrajnie konserwatywnym społeczeństwie. 

Rząd w Kabulu wprowadził również szereg rozporządzeń opartych na własnej interpretacji szariatu, mających na celu dalsze ograniczenie autonomii kobiet. Ich przestrzegania pilnuje Ministerstwo Propagowania Cnoty i Zapobiegania Występkom. Jednym z nich jest nakaz zwolnienia wszystkich kobiet zatrudnionych w organizacjach rządowych i pozarządowych oraz ograniczenia pracy w wielu prywatnych sektorach. Zamknięte zostały chociażby salony piękności, które funkcjonowały również jako jedne z ostatnich bezpiecznych stref zrzeszania się kobiet oferujących możliwość rozmowy i wymiany zdań. Odbierając kobietom możliwość legalnego zarobku jeszcze bardziej uzależnia się je od ich męskich członków rodziny. Pod wpływem rządów talibów, i tym samym zmianami na rynku pracy, trwający od lat kryzys ekonomiczny stał się dotkliwszy niż kiedykolwiek.

Afganki, poza ograniczeniami dotyczącymi edukacji i zatrudnienia, nie mają nawet wstępu do parków ani hal sportowych, nie mogą uprawiać sportu, a także opuszczać kraju bez zgody męskiego członka rodziny. Ograniczony jest również ich dostęp do transportu publicznego, a podróże na dystans większy niż 72 km są dozwolone jedynie w towarzystwie mahrama (męskiego opiekuna). W najbardziej konserwatywnych prowincjach kobieta praktycznie nie może samodzielnie opuścić domu.

Mimo tych brutalnych restrykcji afgańskie kobiety nie poddają się w walce o swoje prawa. W tajemnicy przed talibami organizują prywatne lekcje, wspierają się nawzajem i próbują przetrwać w rzeczywistości, która odbiera im godność i możliwość samostanowienia. Społeczność międzynarodowa potępia działania talibów, jednak realna pomoc dla Afganek wciąż pozostaje ograniczona. W obliczu systemowej opresji nie można pozwolić, by ich głos został całkowicie wyciszony – świat nie może odwrócić wzroku od tego, co dzieje się w Afganistanie.

Źródła:

Jagoda Grondecka, Afganki wyłączone z edukacji. Talibowie zabrali im ostatnią możliwą ścieżkę nauki, wyborcza.pl

Afghanistan: 20 years of steady education progress ‘almost wiped out’, new.un.org

Afganistan trzy lata po powrocie talibów. Dziewczęta pozbawione możliwości nauki, onet.pl

Tracking the Taliban's (Mis)Treatment of Women, usip.org

Women in Afghanistan: The Back Story, amnesty.org.uk

Talibowie rugują kobiety z rynku pracy w Afganistanie. Raport nie pozostawia złudzeń, bankier.pl

Cios zadany kobietom. Mają milczeć. Bo takie stworzyli prawo, tvn24.pl

Afghanistan’s Taliban Ban Medical Training for Women, hrw.org

Christina Goldbaum, Taliban Shut Beauty Salons, One of Afghan Women’s Last Public Spaces, nytimes.com