Zmiany klimatu

„Musimy postawić poprzeczkę wyżej – w istocie od tego zależy nasza wspólna przyszłość.”

– Michelle Bachelet

Wysoka Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka

Kierunek księżyc

            24 października 2021 r. w coroczny dzień ONZ, na fali przyjętych kilkanaście dni wcześniej rezolucji będących zwieńczeniem 40 lat walki o dodanie do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka zapisów odnoszących się do kwestii środowiskowych[1], zwracano uwagę na zagrożenia jakim dla praw człowieka są skutki zmian klimatu. Ustanowiono wówczas Specjalnego Sprawozdawcę dedykowanego temu zagadnieniu, który miał monitorować zachodzące zmiany. Czy rok później zbliżyliśmy się do zakładanych celów? Odpowiedź najlepiej widoczna jest w wydarzeniach, których obecnie jesteśmy świadkami.

            Ostatnie tygodnie obnażyły słabość decyzji podejmowanych w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom zmian klimatycznych. Wg danych WHO blisko 25% wszystkich zgonów rocznie związane jest z zagrożeniami wywołanymi przez zanieczyszczenie środowiska. Z roku na rok rośnie częstotliwość ekstremalnych zjawisk pogodowych, w tym omawianych w niniejszym tekście – powodzi i podtopień. Główne przyczyny ww. procesu upatrywane są przede wszystkim w   działalności gospodarczej człowieka, w tym w nieprzerwanej emisji gazów cieplarnianych, zagospodarowywaniu dolin rzecznych oraz w tworzeniu kolejnych powierzchni nieprzepuszczalnych w postaci dróg, czy wielkopowierzchniowych placów, uniemożliwiających wodzie infiltrację do wód podziemnych[2].

            Tylko w dwóch najwiekszych powodziach w 2022 r., życie straciło blisko 2 300 osób, a poszkodowane zostało ponad 35 mln. I choć na kolejnych konferencjach coraz głośniej wykrzykiwane jest hasło nie ma praw człowieka na martwej planecie, to coraz bardziej przyczyniamy się do jej zagłady. Pozostaje zadać sobie pytanie: czy naprawdę liczymy na odnalezienie nowej planety do życia we wszechświecie? Czy może uciekniemy na księżyc jak Twardowski?

Wielka woda 2022

            Deszcz padał, padał bez końca. Prosiaczek myślał sobie, że nigdy, póki żyje, a miał już on lat bardzo dużo – może trzy, a może i cztery – że nigdy nie widział takiego deszczu. Dzień w dzień, dzień w dzień, deszcz, deszcz i deszcz. Ten, pozornie niegroźny opis z Kubusia Puchatka mógłby równie dobrze opisywać początek kataklizmu w Pakistanie. Nieustające opady deszczu ostatecznie dotknęły ok. 33 mln osób, w tym 3,4 mln dzieci, doprowadzając do zalania ponad 1/3 obszaru państwa oraz zgonu 1 717 osób. Blisko 8 mln poszkodowanych musiało zostać przesiedlonych, z czego 600 tys. nadal przebywa w namiotach i prowizorycznych schronach, ponieważ ok. 200 tys. domów zostało całkowicie zburzonych, a 450 tys. uszkodzonych. Z pewnością możemy więc mówić o zjawisku masowego uchodźstwa klimatycznego. 66 zalanych prowincji należy do najbiedniejszych w Pakistanie, co sprawia, iż poszkodowana ludność – codziennie cierpiąca na niedożywienie i bez dostępu do podstawowych urządzeń sanitarnych, pozostała dodatkowo pozbawiona dachu nad głową oraz dostępu do powszechnych usług publicznych.

            Z analizy strat gospodarczych, wynika, że w powodzi zginęło ponad 1,1 mln zwierząt gospodarskich, a prawie 3,8 mln ha łąk i upraw znalazło się pod wodą. Pakistan to państwo typowo rolnicze, gdzie ponad 20% obywateli utrzymuje się z pracy w gospodarstwach małorolnych, co dodatkowo potęguje poniesione straty, jednocześnie pomniejszając możliwości szybkiej odbudowy po kataklizmie. Na domiar złego powódź zniszczyła ok. 5 tys. km dróg oraz zerwała lub naruszyła konstrukcję blisko 160 mostów.

            Wszystkie przedstawione wyżej czynniki wpłynęły na wystąpienie kryzysu humanitarnego na kolosalną skalę. Zniszczona infrastruktura drogowa dodatkowo utrudnia dotarcie do potrzebujących, pozostawiając masy ludzkie bez dostępu do pożywienia, wody i jakiejkolwiek opieki zdrowotnej. Zastaną sytuację komentowała Gerida Birukila z pakistańskiego oddziału UNICEF, wskazując, iż na zalanych terenach brakuje niemal wszystkiego, w tym podstawowych rzeczy – nie ma schronienia… ludzie nie mają nawet ubrań[3].

            Prośby o pomoc w zwalczeniu skutków powodzi odnalazły się z ograniczoną reakcją środowiska międzynarodowego. Z potrzebnych – na doraźną pomoc – 800 mln dolarów zebrano zaledwie 20% sumy, co w zasadzie uniemożliwia dotarcie z pomocą humanitarną do wszystkich potrzebujących[4]. Z kolei poniesione straty zostały oszacowane przez Bank Światowy na 40 mld dolarów, z zaznaczeniem, że koszty mogą wzrosnąć. Co oznacza, iż Pakistan na cele odbudowy  państwa musiałby na ten moment przeznaczyć ok. 1/8 swojego PKB[5].

            Powódź w Pakistanie, zdaniem ekspertów z Instytutu Badawczego w Poczdamie, została bezpośrednio spowodowana intensywnymi opadami, które występują w znacznie silniejszej formie, ponieważ przez zmiany klimatu południowoazjatycki monsun jest bardziej intensywny i nieregularny. Ponadto każdy wzrost średniej globalnej temperatury o 1 stopień Celsjusza prowadzi do zwiększenia opadów deszczu o pięć lub więcej procent.

            Obecna powódź nie jest pierwszym kataklizmem nawiedzającym Pakistan w ostatnim dziesięcioleciu, gdyż już od 2010 r. państwo to regularnie stawia czoła podtopieniom, falom upałów oraz pożarom. Do sprawy odniósł się Sekretarz Generalny ONZ António Guterres określając Azję mianem jednego z „gorących punktów” kryzysu klimatycznego, które oznaczają miejsca, w których ludność jest 15x bardziej narażona na śmierć z powodu zmian klimatu. Wyraził jednocześnie oburzenie w związku z ciągłym spychaniem działań na rzecz poprawy klimatu na dalszy plan, ponieważ naraża to nas wszystkich, wszędzie, na coraz większe niebezpieczeństwo[6].

            Wojna, Zaraza, Głód i Śmierć

            Afryka jest kolejnym kontynentem płacącym za zanieczyszczenia klimatu. Według głównego ekonomisty Afrykańskiego Banku Rozwoju (AfDB) – zmiany klimatyczne kosztują wspomniany kontynent od 5% do 15% możliwego wzrostu PKB na mieszkańca rocznie[7]. Co więcej, liczby te w najbliższym czasie mogą jeszcze wzrosnąć, doprowadzając do ogromnych strat w różnych sektorach gospodarki, a w szczególności w dominującym w państwach afrykańskich – rolnictwie.

            Z rekordową powodzią mierzy się obecnie Nigeria, gdzie przyczyny wystąpienia kataklizmu są tożsame, jak w przypadku Pakistanu. I choć Nigeryjczycy są przyzwyczajeni do występowania corocznych powodzi, to obecny rok był znacznie gorszy niż zwykle.

            Ogromna intensywność opadów spowodowała nagłe wezbranie głównej rzeki kraju – Nigru oraz coroczne przelanie wody z zapory Lagdo w Kamerunie. Za powódź w Nigerii nie odpowiadają więc jedynie czynniki związane ze zmianami klimatu, ale również niewłaściwe gospodarowanie człowieka. W czasie budowy tamy w Kamerunie w latach 80’ oba kraje uzgodniły, że po stronie nigeryjskiej zostanie zbudowana bliźniacza tama, aby powstrzymać przelew. Drugiego projektu jednak nigdy nie zrealizowano, skazując tysiące istnień na coroczne kataklizmy[8].

            Wody powodzi zalały łącznie 27 z 36 stanów Nigerii[9], niszcząc 50 tys. mieszkań oraz doprowadzając do zgonu 600 osób W następstwie kataklizmu blisko 1,5 mln osób zostało zmuszonych do ucieczki z domów. Liczba poszkodowanych wzrośnie jednak w najbliższym czasie nawet o 200%, gdyż pod wodą znalazło się ponad 70 ha terenów uprawnych w związku z czym już następują wysokie podwyżki cen żywności – w tym przede wszystkim ryżu.

            Agencja meteorologiczna Nigerii ostrzegła, że ​​w niektórych stanach na południu kraju, takich jak Anambra, Delta, Rivers, Cross River i Bayelsa, powodzie mogą trwać nawet do końca listopada. Mając powyższe na uwadze, analitycy uważają, iż w najbliższym czasie nie będzie możliwości zapewnienia dostaw żywności dla ponad 200 mln mieszkańców Nigerii. Tym bardziej, że Nigeria, tak jak Pakistan jest państwem rolniczym, co sprawia, że skutki powodzi są szczególnie niszczące gospodarczo. Przytoczone tezy odnajdują uzasadnienie w analizach stworzonych przez Światowy Program Żywnościowy i Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa, które poinformowały, że Nigeria jest jednym z sześciu krajów zagrożonych katastrofalnym poziomem głodu[10]. Już wg informacji przekazanych przez UNICEF ponad 2,5 miliona ludzi w Nigerii potrzebuje pomocy humanitarnej (60% ogółu stanowią dzieci). Liczby te, mogą wciąż wzrastać w związku ze wzmożoną możliwością występowania chorób przenoszonych przez wodę, w tym różnego rodzaju infekcji dróg oddechowych oraz chorób skory. W samych tylko północno-wschodnich stanach Borno, Adamawa i Yobe zgłoszono łącznie 7 485 przypadków cholery oraz 319 związanych z nią zgonów[11].

            Ważną uwagę w kontekście powstających kataklizmów wysnuła minister spraw humanitarnych Nigerii – Sadiya Umar Farouq. Kobieta stwierdziła, iż za skale katastrofy odpowiadają organy rządowe i samorządowe, ale także społeczności, które pomimo serii ostrzeżeń oraz informacji o zbliżającej się powodzi, podjęły ograniczone lub żadne działania. Negatywny wpływ zmian klimatycznych na bezpieczeństwo państwa i ludności, nie umknęło jednak analitykom UNICEF’s Children’s Climate Risk Index (CCRI), w których to rankingu Nigeria uplasowała się na 2 miejscu na 163 badane państwa, ze względu na wysoki stopień ryzyka wystąpienia skutków zmian klimatu.

Plagi klimatyczne

            Przez lata kwestie praw człowieka i ochrony środowiska były traktowane oddzielnie, jednak dzisiaj widzimy jak silnie zagadnienia te są powiązane. Na powyższe zwracali uwagę sami poszkodowani podczas odbywającej się w tym roku konferencji COP w Egipcie, mówiąc o prawie jednostek do życia w bezpiecznym i czystym środowisku.[12]. Gwałtowne zmiany dzieją się na naszych oczach i to my za nie odpowiadamy. Na co zwracała uwagę Komisarz UNHCR, mówiąc, iż: Powiązane ze sobą kryzysy związane z zanieczyszczeniem, zmianą klimatu i zanikiem bioróżnorodności działają jak czynniki zwielokrotniające zagrożenia – wzmacniając konflikty, napięcia i nierówności strukturalne oraz stawiając ludzi w coraz trudniejszych sytuacjach. W miarę nasilania się tych zagrożeń środowiskowych będą one stanowić największe wyzwanie dla praw człowieka naszej epoki[13]. Miliony ludzi, zwłaszcza w krajach rozwijających się, są obecnie w wysokim stopniu narażone na narastające konsekwencje zmian klimatu. Jednak brak chęci wprowadzenia stosownych przepisów ustanawiających limity emisyjności dwutlenku węgla oraz ograniczoną pomoc dla państw biedniejszych w adaptacji do zmian klimatu, stawiają pod znakiem wątpliwości stosowanie zapisów III Generacji praw Człowieka. Całą sytuację najlepiej obrazują słowa orędowniczki pokoju ONZ – Jane van Lawick-Goodall: Oto więc jesteśmy, najbardziej intelektualne istoty jakie kiedykolwiek żyły na ziemi. Więc jak to jest, że możemy niszczyć jedyną planetę jaką mamy?[14]

Patrycja Napora

[1] Rada Praw Człowieka, Rezolucje 48/13 i 48/14.

[2] Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) [dostęp: 21.10.2022].

[3] Pakistan floods: Six month wait for water to recede, warn relief agencies, „United Nations”, 20.09.2022 r., https://news.un.org/en/story/2022/09/1127051 [dostęp: 21.10.2022].

[4] S. Królak, ONZ mówi światu, aby przyspieszył reakcję na dotknięty powodzią Pakistan, 12.10.2022 r., https://aktualnosci.news/onz-mowi-swiatu-aby-przyspieszyl-reakcje-na-dotkniety-powodzia-pakistan-183214/ [dostęp: 21.10.2022].

[5] W 2021 r. PKB Pakistanu wyniosło 346.34 mld dolarów, https://pl.tradingeconomics.com/pakistan/gdp [dostęp: 21.10.2022].

[6] Secretary-General’s remarks on Climate Change [as delivered], „United Nations”, 20.09.2022 r., https://www.un.org/sg/en/content/sg/statement/2018-09-10/secretary-generals-remarks-climate-change-delivered [dostęp: 21.10.2022].

[7] J.L. Sacko, K. Kariuki,  The Implementation COP, „Project Syndicate”, 17.10.2022, https://www.project-syndicate.org/commentary/cop27-africa-climate-financing-commitments-by-josefa-leonel-sacko-et-al-2022-10 [dostęp: 21.10.2022].

[8] Nigeria Floods Kill Hundreds and Displace Over a Million, „The New York Times”, 21.10.2022, https://www.nytimes.com/2022/10/17/world/africa/nigeria-floods.html [dostęp: 17.10.2022].

[9] E. Newburger, Flooding in Nigeria kills more than 600 people, officials say, „CNBC”, 18.10.2022, https://www.cnbc.com/2022/10/18/flooding-in-nigeria-kills-more-than-600-people-officials-say-.html [dostęp: 21.10.2022].

[10] I. Khalid, E. Maishman, Nigeria floods: ‚Overwhelming’ disaster leaves more than 600 people dead, „BBC”, 17.10.2022, https://www.bbc.com/news/world-africa-63280518 [dostęp: 21.10.2022].

[11] More than 1.5 million children at risk as devastating floods hit Nigeria, „UNICEF”, 21.10.2022 r., https://www.unicef.org/nigeria/press-releases/more-15-million-children-risk-devastating-floods-hit-nigeria [dostęp:  21.10.2022].

[12] The Implementation COP. op. cit.

[13] M. Bachelet, Statement by United Nations High Commissioner for Human Rights, 06.10.2022, https://www.ohchr.org/en/statements/2021/10/48th-session-human-rights-counciloral-update-technical-assistance-and-capacity [dostęp: 21.10.2022].

[14] Intergovernmental Platform on Biodiversity & Ecosystem Services, https://twitter.com/ipbes/status/1174220561192538112 [dostęp: 21.10.2022].